PIERWSZA KAPLICA W KRZYŻU

Instytucjonalnie wieś "Krzyż" znana była już w XV wieku jako przynależna do rejonu Tarnowa. Posiadała już przed 1404 r. prawo niemieckie. Nazwa wzięła się najprawdopodobniej od Krzyża, który od niepamiętnych czasów stał na tzw. Krzyskiej Górze. Pierwsza kaplica na terenie Krzyża została zbudowana przez mieszkańców w latach 1883/1884 jako spełnienie ślubu za odwrócenie straszliwej zarazy cholery, jaka grasowała w okolicach Tarnowa w 1873 roku. W wiosce Krzyż w ciągu trzech miesięcy zmarło na tę chorobę około 150 mieszkańców. Przerażeni mieszkańcy Krzyża błagali Pana Boga o zmiłowanie i złożyli ślub, że jeżeli Pan Bóg odwróci tę straszną zarazę, to gmina na własnym gruncie i własnym kosztem wybuduje, tam gdzie stał krzyż, kaplicę Bogu na podziękowanie. Ufność i wiara w opiekę Bożą nie zawiodła. Po kilku miesiącach zaraza ustała. Brak jednak środków opóźnił wypełnienie ślubu. Z nakładem wielkich wysiłków przystąpiono w 1883 roku do budowy kaplicy. Została ona ukończona w 1884 roku i uroczyście poświęcona pod wezwaniem PODWYŻSZENIA KRZYŻA ŚWIĘTEGO 21 IX 1884 roku przez kanonika tarnowskiej kapituły katedralnej ks. Stanisława Walczyńskiego, z upoważnienia biskupa tarnowskiego J.A. Pukalskiego. 

W tej kaplicy umieszczono nad ołtarzem obraz Chrystusa Ukrzyżowanego wymalowany przez ks. J. Preibisza ze zgromadzenia Księży Filipinów w Tarnowie. W czasopiśmie „Pogoń” z 1885 roku w numerze 23, na stronach 4-5 jeden z mieszkańców pisze: „W miesiącu wrześniu 1884 roku poświęcony i do użytku publicznego oddany został mały kościółek, właściwie kaplica we wsi Krzyż, należącej do parafii tarnowskiej (…). I stanęła nareszcie na miejscu najwyżej w Krzyżu podniesionym tuż przy samym gościńcu kapliczka zaopatrzona w sygnaturkę, na której dzwonek umieszczony zwołuje na nabożeństwo popołudniowe i katechizację w każdą niedzielę i święto – od czasu zaś do czasu odprawia się tu Mszę Świętą. Kapliczka bowiem, o której mowa, zaopatrzona jest w ołtarz i przybory do Mszy odprawiania potrzebne. Zasługuje tu na pozór drobna sprawa dlatego na uwagę czytającej Publiczności, że kapliczka wspomniana jest dziełem wyłącznie ofiarności chrześcijańskiej, i dowodzi, że ta ofiarność pomiędzy nami jest, i że z niej korzystając wiele bardzo możemy, a z pewnością więcej niż przy pomocy przymusowych ustaw i komitetów, np. takich jak komitet kościelny tarnowski, który nie może się zdobyć, już nie mówiąc na ozdobę naszej katedry, ale nawet na to, co koniecznie potrzebne, by od zniszczenia uratować dom plebański (…). 

Nie tak zrobili w Krzyżu. Tu bez komitetu zwieźli piasek, wapno i cegły, zaś śp. Józef Szebesta za darmo zrobił plan, a potem zwieźli chłopi drzewo (…), a gdy mury stanęły, znaleźli Krzyżanie dobrodzieja w jednym z kanoników katedralnych, który bez komitetu, darował dzwonek na sygnaturkę i obraz wielki do ołtarza, a potem znowu bez komitetu Panny Urszulanki Tarnowskie darowały dwa ornaty z albą i przyborami do odprawiania Mszy świętej potrzebnymi – zaś niektóre Panie z Towarzystwa Różańca Żywego darowały obrusy trzy na ołtarz, dywan, poduszkę, a ks. Jan Oleksik, także bez komitetu darował krzyż na ołtarz – i stało się to tak po cichu, tak prędko, a tak serdecznie i tak ochoczo i bez sesji i bez protokołów – że zaledwie po roku się o tym dowiadujemy (…)”.

KOŚCIÓŁ W KRZYŻU I POWSTANIE PARAFII

W latach 1909-1910 kaplica w Krzyżu staraniem ks. Karola Suwady, wikariusza przy parafii katedralnej w Tarnowie oraz mieszkańców Krzyża została rozbudowana według projektu architekta Augustyna Tarkowskiego i odremontowany wg projektu arch. Marii Szymańskiej przez mistrza murarskiego Jana Marka do rozmiarów małego kościoła, który mógł pomieścić wiernych na Mszy Świętej. W niedzielę i święta dojeżdżali tutaj wikariusze katedralni dla odprawiania Mszy Świętej, co umożliwiło mieszkańcom krzyża ożywienie życia religijnego. Odtąd mieszkańcy Krzyża rozpoczęli starania, by w Krzyżu powstała parafia. Po I wojnie światowej, dzięki ofiarności wiernych, a zwłaszcza Zofii, Partyka, która oddała na rzecz nowej parafii połowę swojego majątku, przygotowano grunt na utrzymanie kapłana i odpowiednie dla niego mieszkanie. Wobec tego faktu ówczesny biskup tarnowski Leon Wałęga, dekretem z dnia 10 V 1925r. erygował niezależną od parafii katedralnej PARAFIĘ W KRZYŻU. Pierwszym proboszczem został ks. Jan Burgiel. Najdłużej pracował w parafii Krzyżu ks. Marian Sułek, mianowany proboszczem w 1937 roku, który zmarł 4 IX 1965 roku zyskując opinię troskliwego duszpasterza. Kościół w Krzyżu ucierpiał w czasie ostatniej wojny. Słabe fundamenty nie wytrzymały wstrząsów spowodowanych bombardowaniami i innymi eksplozjami. Zarówno strop, jak i mury kościoła zaczęły się rysować i pękać. Trudne czasy powojenne, a następnie choroba ks. Sułka stanęły na przeszkodzie podjęcia jakichś bardziej zdecydowanych prac przy kościele.

KOŚCIÓŁ PARAFIALNY

Jesienią 1965 roku, po śmierci Ks. Mariana Sułka, nowym proboszczem w Krzyżu został ks. Andrzej Kmiecik, który od początku swego pasterzowania przystąpił do koniecznych prac nad rozbudową kościoła. Rozbudowa była podyktowana faktem, iż parafia Krzyż od 1 stycznia 1958 roku stała się dzielnicą Tarnowa. Nastąpił szybki rozwój infrastruktury mieszkaniowej (domki jednorodzinne). Po długich i trudnych staraniach władze wojewódzkie w Krakowie zezwoliły decyzją z dnia 11. VII.1968 r. na rozbudowę kościoła według projektu zespołu architektów z Krakowa pod nadzorem arch. J. Kursy. Projekt zyskał pozytywną akceptację Kurii Diecezjalnej w Tarnowie. Do prac przystąpiono bezzwłocznie i trwały one trzy lata (1968 - 1971). Była to w całości nowa budowa, gdyż ze starego kościoła zostały tylko fundamenty. W ten sposób powstał kościół trójnawowy, murowany z cegły i kamienia, z użyciem żelazobetonu, z kwadratową wieżą od frontu przykrytą hełmem w kształcie iglicy. Prezbiterium z marmurowym ołtarzem głównym wykonano w 1973r. Polichromia wnętrza została wykonana przez malarza ST. Jakubczyka, a kamienny ołtarz w bocznej nawie przez M. Stobierski. 

Konsekracja kościoła odbyła się w 50 rocznicę powstania parafii w Krzyżu przez ks. Biskupa Jerzego Ablewicza 29 czerwca 1975 r. pod nazwą Podwyższenia Krzyża Świętego i Matki Bożej Nieustającej Pomocy, której obraz przywieziono z Rzymu przez biskupa tarnowskiego Leona Wałęgę w 1914r., a który został przekazany do kościoła do Krzyża. W ołtarzu głównym, konsekrowanym równocześnie z kościołem Ks. Biskup zamurował relikwie Św. Stanisława Biskupa i Męczennika przywiezione z katedry wawelskiej. W rok po konsekracji kościoła został uroczyście wprowadzony do jego prezbiterium wizerunek Chrystusa Ukrzyżowanego, wierna kopia łaskami słynącego Krucyfiksu z klasztoru świętej Kingi w Starym Sączu. Kopię tę wykonał rzeźbiarz M. Stobierski z Krakowa. W niedzielę dnia 27 VI 1976 roku ksiądz biskup tarnowski Jerzy Ablewicz dokonał poświęcenia i intronizacji tegoż Krzyża. W swoim kazaniu Arcypasterz powiedział znamienne słowa: "Kiedy dzisiaj wprowadzam do tego kościoła ten święty Krzyż, to pragnę, by On był nie tylko dla parafii krzyskiej, ale dla całego Tarnowa, światłością i bezpieczeństwem".

OBRAZ MATKI BOŻEJ NIEUSTAJĄCEJ POMOCY

Kult obrazu Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w tutejszej parafii datuje się od pierwszych chwil umieszczenia go w ołtarzu umieszczonym w bocznej nawie tutejszego kościoła, a więc w 1914 roku. "O obraz ten postarali się księża z katedry w Tarnowie, którzy podówczas nad tutejszym kościołem, należącym do parafii katedralnej w Tarnowie sprawowali opiekę" - czytamy w kronice. Obraz ten został przywieziony z Rzymu, tuż przed wybuchem pierwszej wojny światowej i został poświęcony przez ówczesnego Ojca Świętego Piusa X w maju 1914 roku, a więc na parę miesięcy przed jego zgonem. Obraz ten jest jedną ze stosunkowo nielicznych kopii cudownego, na cały świat słynącego obrazu Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Rzymie, potarty o cudowny autentyk. 

Pergaminowa notatka, stwierdzająca autentyczność kopii, wraz z wzmianką o poświęceniu jej przez Ojca Świętego Piusa X umieszczona jest i opatrzona czterema pieczęciami w laku na odwrocie obrazu, którą to notatkę zauważył miejscowy proboszczom, ks. Marian Sułek, tuż po ogłoszeniu Ojca Świętego Piusa X - błogosławionym. Rzecz prosta, że wzmogło to jeszcze więcej u parafian cześć dla obrazu, albowiem pamięć o pochodzeniu obrazu i Jego pamiątkowej wartości ze względu na osobę błogosławionego Piusa X całkiem zaginęła, lub może o tym parafianie w ogóle nie wiedzieli. „Jeżeli tedy obraz i przed tym w dziwny sposób przyciągał wiernych do siebie i budził spontaniczna cześć i miłość, o czym świadczą wyraźnie, od pierwszych chwil jego pobytu w parafii składane liczne, niekiedy nawet stosunkowo kosztowne wota dziękczynne to nic dziwnego, że po uznaniu go, chociaż nieoficjalnie przez Jego Ekscelencję Księdza Biskupa Jana Stepę - za relikwię po wielkim Papieżu - kult jego wzmógł się znacznie więcej” – czytamy w kronice. Coraz częściej widzieć można przed nim rozmodlone twarze, coraz więcej osób prosi o odprawienie Mszy świętej przed słynącym już w parafii łaskami obrazem. Równolegle z narastającą czcią obrazu przybywa dziękczynnych serduszek za doznania, cudowne - jak świadczą załączone podziękowania - łaski i dobrodziejstwa. 

W dzień Jubileuszu pięćdziesięciolecia istnienia parafii i uroczystości konsekracji kościoła Tarnowska Parafia Świętego Krzyża oddała się pod opiekę Matki Bożej Nieustającej Pomocy słowami: „Matko Boża Nieustającej Pomocy osobliwsza Patronko tutejszej parafii Maryjo Matko Kościoła - daj nam żywą wiarę, byśmy odczuli Twoją obecność wśród nas w to wielkie święto ku czci Twojej i w ten wielki Dzień Jubileuszu 50-lecia istnienia tej parafii oraz wielkiej i niepowtarzalnej Uroczystości i Konsekracji kościoła! W dłonie Twoje składamy dziękczynienie za łaski lat pięćdziesięciu, za dobrotliwą i pełną łaskawości dla nas Obecność Twojego Ukochanego Syna a Pana naszego Jezusa Chrystusa wśród nas w naszej świątyni. Dzisiaj w to wielkie radosne dla nas święto polecamy nasza najlepsza Matko nowokonsekrowany kościół Dom Boży, kapłanów, którzy tu pracują i pracować będą oraz wszystkich wiernych Tarnowskiej parafii Świętego Krzyża - polecamy z całą ufnością pod Twoją Macierzyńską opiekę. Matko Boża! W ten Dzień historyczny dla naszej Rodziny Parafialnej odnawiamy przymierze z Bogiem naszym Ukochanym Zbawicielem zawarte na Chrzcie świętym – oparte na mocnej wierze, niezachwianej nadziei, i szczerej miłości, przejawiającej się życiem naprawdę chrześcijańskim według Ewangelii Twojego Syna. Matko nasza najlepsza prosimy Cię z ufnością! Czuwaj nad tym Przymierzem i upraszaj nam wszystkim łaskę wytrwania w wierze św. i miłości Boga bliźniego. Matko Boża Nieustającej Pomocy proś Boga za nami. Amen”.  

KALWARIA KRZYSKA

Rozwijające się nabożeństwo do Ukrzyżowanego Zbawiciela zrodziło myśl, inspirowaną przez Diecezjalną Komisję Sztuki Kościelnej, by na Górze Krzyskiej, obok kościoła parafialnego i domu katechetycznego imienia Ojca Świętego Jana Pawła II zbudować Drogę Krzyżową, rodzaj małej Kalwarii. Tę myśl zaaprobował ksiądz Arcybiskup i wkrótce przybyli do parafii członkowie Diecezjalnej Komisji Sztuki Kościelnej w osobach: przewodniczącego Komisji księdza biskupa Józefa Gucwy, dyrektora Muzeum Diecezjalnego księdza mgr Władysława Szczebaka i księdza mgra Tadeusza Bukowskiego, którzy wytyczyli usytuowanie 14 kaplic Drogi Krzyżowej. Projekt kaplicy opracowała mgr Anna Pawłowska z Tarnowa, został on zatwierdzony przez Kurię Diecezjalną w Tarnowie pismem z dnia 29 III 1988 roku. Po otrzymaniu zatwierdzenia przystąpiono do pracy, w wyniku której wybudowano 14 kaplic Męki Pańskiej na mocno zbrojonych fundamentach murowanych, wysokich na ponad 3 m, uwieńczonych metalowymi gablotami.

W gablotach zostały umieszczone piękne obrazy Męki Pańskiej, malowane na płótnie w drugiej połowie XIX wieku przez włoskiego malarza Luigi Morgari, odnowione i zakonserwowane w pracowni konserwatorskiej przy Muzeum Diecezjalnym w Tarnowie przez mgr Annę Pawłowską i mgr Zofię Pawłowską. Kaplice ukończono w lecie 1989 roku.  17 X 1989 roku ksiądz Arcybiskup Jerzy Ablewicz dokonał poświęcenia i inauguracji Drogi Krzyżowej. Po Ewangelii ksiądz Arcybiskup wygłosił do zgromadzonych podniosłe i głębokie kazanie na temat Krzyżowej Drogi Chrystusa i naszej drogi krzyżowej, którą mamy iść, pełniąc wolę Bożą i zachowując przykazania Boże w myśl słów Pana Jezusa „kto chce być uczniem moim, niech zaprze siebie samego, niech weźmie krzyż swój, niech idzie i naśladuje Mnie”. Po kazaniu Arcybiskup dokonał poświęcenia 14 kaplic - stacji Drogi Krzyżowej odmawiając przepisane modlitwy, po czym podszedł do dwunastej stacji i pokropił obraz Ukrzyżowania wodą święconą i okadził go. Inne stacje obsłużyli tym samym obrzędem rektor Seminarium Duchownego ksiądz prałat Władysław Kostrzewa. Wierni w tym czasie śpiewali pieśni naprzemian z chórem młodzieży przygotowanym przez księdza Jana Nalepę, miejscowego rodaka. 

Po zakończeniu obrzędu poświęcenia Drogi Krzyżowej ksiądz Arcybiskup podszedł do nowego wysokiego dębowego Krzyża, górującego nad całym placem Drogi Krzyżowej, aby dokonać jego poświęcenia. Na poziomym ramieniu tego Krzyża widnieje napis: „W Krzyżu miłości nauka”, a na pionowym „Do końca nas umiłował”. Krzyż osadzony jest w żelazobetonowej oprawie, u jego stóp umieszczona jest granitowa tablica pamiątkowa z napisem: „Na chwalę Chrystusa Ukrzyżowanego i zbawienia nieśmiertelnych dusz J. E. Ks. Arcybiskup Dr Jerzy Ablewicz, Ordynariusz Diecezji Tarnowskiej – dokonał poświęcenia 14 stacji Drogi Krzyżowej i otworzył Dróżki Męki Pańskiej na górze Krzyskiej, w parafii św. Krzyża w Tarnowie - Krzyżu, w uroczystość odpustu na Podwyższenie Św. Krzyża w niedzielę 17 września 1989 roku.” Ksiądz Arcybiskup odsłonił tę pamiątkową tablicę, przecinając wstęgę biało - żółtą, a następnie poświęcił uroczyście Krzyż, pokropił wodą święconą i okadził. Po tym obrzędzie ksiądz Henryk Kościsz, notariusz Kurii Diecezjalnej, odczytał akt erekcji Drogi Krzyżowej, czyli Kalwarii świętego Krzyża na górze Krzyskiej w parafii świętego Krzyża w Tarnowie-Krzyżu, podpisany przez Arcypasterza diecezji i opieczętowany pieczęcią Kurii Diecezjalnej w Tarnowie, który to akt, umieszczony w ozdobnym szklanym pojemniku, szczelnie zamkniętym, ksiądz Arcybiskup zamurował w przygotowanej wnęce fundamentu Krzyża wraz z dwoma kamieniami: jednym przywiezionym z Bazyliki Grobu Pańskiego w Jerozolimie, drugi z kaplicy grobu świętego Piotra Apostoła w Rzymie.

STATUA CHRYSTUSA ZMARTWYCHWSTAŁEGO

Droga Krzyżowa zwana także małą Kalwarią Krzyską w parafii Podwyższenia Krzyża świętego i Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Tarnowie Krzyżu poświęcona została „na chwałę Chrystusa Ukrzyżowanego i ku uświęceniu i zbawieniu nieśmiertelnych dusz”. Wówczas powstał projekt, by uwieńczeniem Kalwarii była odpowiednia Statua Chrystusa Zmartwychwstałego. Projekt statuy Chrystusa Zmartwychwstałego wykonał artysta rzeźbiarz Mieczysław Stobierski z Krakowa, który po zatwierdzeniu przez Władze diecezjalne został przekazany do realizacji. Figurę wysokości 240 cm wykonał w latach 1989 - 1990 tenże artysta rzeźbiarz M. Stobierski.

Jest to rzeźba wykonana w kamieniu (marmur mielony z cementem), która przedstawia w bardzo ekspresyjny sposób chwilę opuszczenia przez Zmartwychwstałego Pana grobu wykutego w skale (por. Łk 23,53). Chrystus wznosi się ponad grób, Jego wzniesione ramiona, z widocznymi na dłoniach śladami gwoździ, wyrażają zwycięstwo nad śmiercią, piekłem i szatanem, kierując myśli widza ku temuż zwycięstwu. Statua Zmartwychwstałego Pana umieszczono nad XIV stacją Drogi Krzyżowej na żelbetonowym cokole wysokości 190 cm, szerokości 90 cm, wskutek czego góruje ona nad całym placem Drogi Krzyżowej. Na cokole statuy umieszczono napis - litery wykonane z brązu – „JA JESTEM ZMARTWYCHWSTANIEM I ŻYCIEM”, (J 11,25). Wspomniana XIV stacja, a więc i statua Zmartwychwstałego Chrystusa znajduje się naprzeciw kaplicy ogrojcowej i w ten sposób zaznaczono całość tajemnicy paschalnej Chrystusa.  Została poświęcona przez Księdza Biskupa prof. dr hab. Józefa Życińskiego w III niedzielę Adwentu 16 XII 1990 roku.

W czasie Mszy świętej Arcypasterz diecezji wygłosił głębokie w treści Słowo Boże, w którym ukazał czym jest Krzyż Chrystusa, Jego Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie w życiu każdego wierzącego człowieka, a zwłaszcza w chwilach cierpienia, smutku i doświadczeń. Rozważanie Męki Zbawiciela krzepi nadzieją zwycięstwa dobra nad złem, radości nad bólem i cierpieniem. Dlatego Dostojny Kaznodzieja wyraził radość i szacunek dla tych, którzy przez lata dokładali starań, by w parafii Tarnów-Krzyż mogło powstać sanktuarium Krzyża świętego i by lud Boży, spracowany i utrudzony mógł znaleźć tu pokrzepienie i moc ducha, rozważając cierpienia Zbawiciela. Chrystus nas bardzo umiłował - kończył ksiądz Biskup – dlatego jest z nami. Człowiek utrudzony nie jest więc sam. U Zbawiciela umęczonego i zmartwychwstałego może zawsze znajdować siły i moc ducha.

DZIELNICA - PARAFIA DZIŚ

Krzyż został włączony w granice administracyjne Tarnowa w roku 1958 i obecnie, obok Klikowej, stanowi najdalej na północ wysuniętą dzielnicę miasta. Od blisko półwiecza jest to dzielnica wciąż "budująca się". W tym spokojnym i zacisznym miejscu, położonym z dala od wielkomiejskiego zgiełku, na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat wyrosło największe w Tarnowie osiedle domków jednorodzinnych, ściągając do Krzyża tysiące nowych mieszkańców i ich rodziny. Budownictwo indywidualne kwitnie w dzielnicy nadal a rozbudowa osiedla dotyczy już nie tylko rozległych terenów między ulicą Krzyską a Nowodąbrowską ale też terenów położonych na wschód od ulicy Nowodąbrowskiej. 

Asymilacja nowych mieszkańców dzielnicy następuje płynnie, w czym spory udział mają miejscowe instytucje i organizacje. Życie społeczności lokalnej zamieszkującej Krzyż skupia się wokół kilku takich organizmów. Ich współpraca, swoista symbioza, może być wzorem do naśladowania dla innych dzielnic miasta. Parafia pozostaje centrum życia dla największego grona mieszkających tutaj ludzi. Codzienne życie wielu, szczególnie najmłodszych, mieszkańców Krzyża koncentruje się przede wszystkim wokół cenionych w całym Tarnowie placówek oświatowych - Gimnazjum nr 6, Szkoły Podstawowej nr 14 oraz Przedszkola nr 15. Do listy ważnych krzyskich instytucji dołączył niedawno reaktywowany Klub Sportowy ISKRA. Współpracę wszystkich tych instytucji wspiera, wybierana w powszechnych wyborach przez mieszkańców dzielnicy, Rada Osiedla nr 11.

Rada reprezentuje mieszkańców Krzyża w organach samorządowych i różnego rodzaju instytucjach administracji państwowej. Poza koordynacją działań ks. Proboszcza, Rady Duszpasterskiej, dyrekcji szkół i przedszkola oraz Rad Rodziców a także zarządu klubu "Iskra", Rada Osiedla dba w sposób szczególny o ciągłą poprawę infrastruktury technicznej dzielnicy. Cieszymy się, że coraz  bardziej docenianym, lubianym miejscem spotkań i różnorakiej aktywności mieszkańców Krzyża, zarówno młodszych jak i zupełnie dojrzałych, jest  Dom Katechetyczny im. Św. Jana Pawła II, w którym działalność (edukacyjna, kulturalna, rekreacyjna, sportowa i ...)  została reaktywowana po systematycznie wykonanym remoncie obiektu, dzięki wysiłkom grupy parafian, którzy zainspirowali innych mieszkańców dzielnicy.